Riyaziyyat “matesis” (μάθημα) – yunan dilində “mən bilirəm” və ya “elm” mənasını verir. “Riyaziyyat” sözünə ilk dəfə b.e.ə. 550-ci ildə Pifaqor məktəbində rast gəlinmişdir. Pifaqor həm də riyaziyyat tarixində ən çox tənlik yaradan alimdir.

 Riyaziyyat insanlıq tarixinin ən qədim elmlərindəndir. Bütün elmlərin açarı hesab edilir, onun  köməyilə kainatı anlamaq olar. Sayın hesablaması əldə on barmağın olmasını mənimsədikdən sonra yaranmışdır. Qədim insan üçün barmaqlar ən yaxşı hesab vasitəsi idi. Mayya və çukçalara (Kamçatkada yaşayan xalq) görə 20-lik say sistemi mövcud idi. Onlar ayaq barmaqları ilə də hesablama aparırdılar.İlk riyaziyyatçı qadın yunanlı Hipatiya olmuşdur. O, IV-V əsrlərdə yaşamışdır.Tənliklərdə işlətdiyimiz X hərfi ərəbcə “şey” deməkdir. Daha sonra ispan dilində olan cəbr qaynaqlarında xay olaraq işlədilən ifadə X ilə əvəz olundu. Hazırda cəbrdə istifadə olunan ən populyar hərfdir.Herodota görə, riyaziyyat Misir və Mespotomiyada yaranmışdır.İslam dünyasında riyaziyyat 750-ci ildən sonra, Abbasilərin hakimiyyəti dövründə yayımlağa başladı. Məhəmməd bin Musa əl Xarəzmi islam tarixində ilk riyaziyyatçılardandır. Adından bilinir ki, Özbəkistan doğumludur. Məşhur 4 kitab müəllifidir: bunlar biri coğrafiya, biri astronomiya, biri həndəsə, biri isə cəbr kitabıdır. Bunlardan ən məşhuru “ Al-Cebir ve Al-Mukabele”dir. Cəbr sözünün tarixi də bu kitabdan başlayır, ilk dəfə bu kəlmə bu əsərdə istifadə edilmişdir.İslam dünyasında ikinci riyaziyyatçi Ömər Xəyyamdır. Ömər Hayyam bir günəş ilinin uzunluğunu 365.24219858156 gün olaraq hesablamışdır. İndi bilinən bir ilin 365.242190 gün olduğunu və hər 70-80 ildə vergüldən sonrakı 6 rəqəmin dəyişdiyini iddia etmişdir.“=” – bərabərlik işarəsini ilk dəfə 1557-ci ildə Robert Rekord kəşf etmişdir. Roma rəqəmləri ilə yazıla bilməyəN yeganə rəqəm 0-dır. İlk mənfi ədədlərdən III əsrdə Çində istifadə edilmişdir. Kvadratın bərabərliyi XI əsrdə Hindistanda sübut edilmişdir. 

Əkiz ədədlər.

Fərqləri ikiyə bərabər olan iki sadə ədədə əkiz ədədlər deyilir.Məsələn, 11 və 13, 17 və 19, 29 və 31 ədədləri əkiz ədədlərdir.Əkiz ədədləri qonşuluğunun qarşılıqlı olduğu baxımından bu tərifi dəqiqləşdirib belə deyirlər:  |p-q|=2 şərtini ödəyən  p və q sadə ədədlərinə əkiz ədədlər deyilir. Xüsusi halda burada söhbət natural ədədlər ardıcıllığında 2 və 3-dən başqa bir-birinə ən yaxın sadə ədədlərdən gedir. Məsələn, ən kiçik əkiz ədədlər 11 və 13-dürsə, daha böyük 10016957 və 10016959 əkiz ədədləri  üçün |p-q|=2 şərtini asanlıqla yoxlamaq olar.Hesablanmışdır ki, 30 000 000-a qədər ədədlər içərisində 152892  cüt əkiz ədəd var.İngilis riyaziyyatçısı Qleşer bilavasitə hesablama yolu ilə aşkar edib ki, 1 ədədi ilə 100000 arasında 1125 cüt, 1000000 ilə 1100000 arasında 725 cüt, lakin 8000000 ilə 8100000 arasında 518 cüt ədəd var. Buradan aydın görünür ki, natural ədədlər ardıcıllığında bunların böyümə səmti ilə harakət etdikcə əkiz ədədlərin sayı azalır.Bu azalma davam etməsini, sonlu və ya sonsuz olduğunu hələ heç kim bilmir.

Hazırda iki yox hətta, bir-birinə lap yaxın dörd sadə ədədlərdən də söhbət gedir, yəni elə A, B, C və D ədədləridir ki, bu dördlüyü Əkiz dördlük adlandırırlar. Bu ədədlər  A=n-4, B=n-2, C=n+2, D=n+4. İlk əkiz dördlük 5, 7, 11, 13. B.A.Qolubev tərəfindən (1959) hesablanır ki, 1-dən  1000000-a qədər natural ədədlər içərisində 899 dənə, 1-dən 15000000-a qədər ədədlər içərisində isə 1209 əkiz dördlük vardır. Ən böyük əkiz dördlük A.Ferye tərəfindən tapılmışdır: 2863308731, 2863308733, 2863308737, 2863308739.

Ədədlər Hər şeyin mahiyyətidir...
Dünyanı ədədlər idarə edir...
Pifaqor.

Yoxlama sualları.

1   Hansı hasil müəyyən ədədin sadə vuruqlara ayrılışıdır?

I. 6∙5∙9             II. 2∙3∙3∙3∙5          III. 2∙3∙5∙9           IV. 2∙9∙15   V. 2∙5∙7∙11∙14

2.      Hesablayın:  ƏKOB(30;48):ƏBOB(30;48)

3.Tənasübü həll edin:   8:x=16:7

4.      128 ədədinin 11:5 nisbətində iki ədədin cəmi şəklində göstərin.

5.   120 kq-in 70% ilə  24%-i 48 olan ədədi müqayisə edin.

6.50-yə qədər olan bütün sadə ədədləri yazın.

7.  Samir  18 şokalad üçün 10,8 manat pul ödədi. O,  8 eyni şokalad üçün nəqədər pul ödəyər?

8.  Ayaqqabının qiyməti 55 manatdan 77 manata qaldırıldı.Qiymət neçə faiz artdı?

9.  40%-li 20l spirt məhluluna nə qədər su əlavə etmək lazımdır ki, məhlul 20%-li olsun.

10.  12 ədədi 96-nın neçə faizini təşkil edir?

MOTİVASİYA: HADİSƏLƏR. VI SİNİFhttp://photopeach.com/album/g019u1

Böyük  summativ qiymətləndirmə №1.

Tarix:

 

Şagirdin soyadı və adı:

 

Qiymət:

 

Müəllimin imzası:

 

1. Sağlam insan ən çox informasiyanı hansı duyğu üzvü vasitəsilə alır?

A.    qulaq

B.     göz

C.    dəri

D.    burun

2. Şəkil, sxem, xətirə, fotoqrafiya hansı informasiyalara aiddir?

A.    ədədi

B.     mətn

C.    qrafik

D.    video

3. İnformasiyanın ən kiçik ölçü vahidi nə adlanır?

A.    bayt

B.     hərf

C.    söz

D.    bit

4. “Fikir” sözündə neçə bayt informasiya var?.........
5.  Hansı sətirdə informasiyanın ölçü vahidləri artma ardıcıllığı ilə verilir?

A.    meqabayt, kilobayt, bayt, bit

B.     kilobayt, meqqabayt, bit, bayt

C.    bit, bayt, kilobayt, meqabayt

D.    bit, bayt, meqabayt, kilobayt

6. Hansı sətirdə informasiya rəqəmlərlə kodlaşdırılıb?

          A.  @ % &$

          B. 4 56 3 7 89 21

          C. -.  -. -.- ...

          D. İKNHTUQ

     7. Bu işarələr nəyi göstərir?

A.    Əhval –ruhiyəni

B.     Yeməkxananı

C.    Yol hərəkət qaydalarını

D.    Cizgi filmini

    8. Hansı variantda “ŞAHDAĞ” sözü hərflərin yerini dəyişməklə kodlaşdırılıb?

                 A. AHDAĞŞ

                 B. TAŞĞHA

                 C. AĞACDA

                 D. OĞADAH

    9. Kompüterə informasiyanı daxil edən qurğular hansılardır?

                     A. səsucaldan, monitor

               B. klaviatura , skaner

               C. monitor , printer

               D. siçan, printer

  10.  Kompüterdə informasiyanı emal edən qurğu necə adlanır?

                     A. vinçester   

                     B. prosessor

                     C. monitor

                     D. klaviatura

11.  Aşağıdakılardan hansı əməliyyat sisteminin obyekti deyil?             

                     A. fayl

                     B. qovluq

                     C. monitor

                     D. pəncərə

12. Kompüterdə menyu nə üçün lazımdır ?

A.    Seçim etmək üçün

B.     Mülahizə söyləmək üçün

C.    Əməliyyat sisitemini yükləmək üçün

D.    Müxtəlif yeməkləri seçmək üçün

   13. Proqrqm pəncərələri müvəqqəti olaraq hara yığılır?

               A. tapşırıqlar zolağına

               B. menyu zolağına

               C. başlıq menyuya

               D. “My Documents” qovluğuna

Sualın nömrəsi.	1	2	3	4	5	6	7	8	9	10	11	12	13
Cavabı

 Düzgün cavabların sayı:........                                                   Səhv cavabların sayı.......

Kiçik summativ qiymətləndirmə.

Tarix:

Şagirdin soyadı və adı:

Qiymətləndirmə: 

Müəllimin İmzası:

                                                             Suallar.

1.Cədvəldə oturacağı müxtəlif  düzgün çoxbucaqlılar olan prizmalar    verilmişdir.Hər fiqura uyğun elementi cədvəldə yerləşdirin.

Fəza fiquru	Üzləri	Təpələri	Tilləri
Üçbucaqlı prizma		6
Kvadart prizma	6		12
Beşbucaqlı prizma		10
Altıbucaqlı prizma

2.Hündürlüyü 12m olan kub şəkilli dolab otağın döşəməsi üzərində nə qədər

    sahəni tutar?

3. Düzbucaqlı prizma şəklində olan qutunun həcmini və səthinin sahəsini           

    tapın.Düzbucaqlı prizmanın eni 4 sm, uzunluq 15 sm, hündürlüyü isə 10 sm-dir.

     4. Uzunluğu 1,4m, eni 24sm, hündürlüyü 0,9dm olan düzbucaqlı formalı    

       paralelelpipedin həcmi neçə kub santimetrdir?

    5. 15m=... km;   36dm=.... mm;     20sm²=.... dm²;  26dm³=.... sm³